4 MAYIS YENİ KÜLTÜR HAREKETİ DÖNEMİ’NDE ANARŞİZM’İN YABANCI DİLE YANSIMASI: ÇİN’DE ESPERANTO HAREKETİ

Esperanto Nedir ve Nasıl Ortaya Çıkmıştır?

Esperanto (世界语 – Shìjièyǔ) , 1887 yılında Polonyalı doktor ve dilbilimci Ludwik Lejzer Zamenhof tarafından oluşturulmuş yapay bir dildir. Zamenhof’un amacı, herkesin kolayca öğrenebileceği bir dil oluşturmaktı. Zamenhof, Fundamento de Esperanto (Esperanto’nun Temelleri) adlı eserinde dilin kurallarını ve yapısını detaylı şekilde açıklamıştır. Esperanto'nun yaratılmasındaki temel hedef, farklı dilleri konuşan insanlar arasında iletişimi kolaylaştırmak ve dilsel engelleri aşmaktır. Esperanto, hiçbir millete veya ulusa ait olmayan tarafsız bir dil olarak tasarlanmış, özellikle dünya genelindeki farklı dil gruplarının birbirleriyle etkili bir şekilde iletişim kurabilmelerine yardımcı olmak amacı güdülmüştür.

Günümüzde en çok tanınan ve en çok konuşulan yapay dil olmasına rağmen, Esperanto’nun uluslararası hedefine ulaşması mümkün olmamıştır. 

Zamenhof, çevresindeki etnik-dilsel gerilimlere tanık olmuş ve Esperanto’yu, bu tür sorunların üstesinden gelmek için evrensel bir çözüm olarak geliştirmiştir. Esperanto'nun kelime dağarcığı büyük ölçüde Avrupa dillerinden türetilmiş olup, dilbilgisi kuralları ise son derece basittir. 

Esperanto’nun tanıtımı ilk kez 1887’de Unua Libro (İlk Kitap) adlı eserle yapılmıştır. Esperanto, başlangıçta özellikle Rusya ve Doğu Avrupa'da tanınmaya başlamış, sonrasında hızla Batı Avrupa, Güney Amerika, Afrika ve Asya’ya yayılmıştır. Dilin yayılmasında, 1905 yılından itibaren çeşitli ülkelerde düzenlenen kongreler önemli bir rol oynamıştır. Aynı yıl, dilin temel kurallarını içeren Fundamento de Esperanto adlı kitap yayımlanmış ve Esperanto’nun kurallarının değiştirilmesi yasaklanmıştır. Esperanto, 20. yüzyılda dünya çapında bir dil hareketi haline gelmiş olsa da yıllar geçtikçe popülerliği azalmıştır. II. Dünya Savaşı esnasında Hitler’in, Zamenhof’un Yahudi kimliğinden dolayı Esperanto’yu yasaklaması ve bu dilin konuşurlarını hedef alması gibi olaylar, Esperanto'nun zor bir dönem geçirmesine neden olmuştur. 

Esperanto’nun Çin’e Gelişi ve Öğretimi

Esperanto, Qing Hanedanlığı döneminde, Rus tüccarlar ve yurtdışında eğitim gören Çinli öğrenciler aracılığıyla Çin'e tanıtılmıştır. İlk Esperanto kursları 1906’da Şanghay’da açılmış, 1909’da ise Çin Esperanto Derneği kurulmuştur. Eğitim Bakanı Cai Yuanpei’nin desteğiyle, Pekin Üniversitesi'nde Esperanto eğitimi başlamış, okullarda da seçmeli ders olarak öğretilmeye başlanmıştır. 1937’de Çin-Japon Savaşı sırasında Esperanto, Çin'in bağımsızlık mücadelesinde önemli bir rol oynamış, bu dönemde "Per Esperanto por la liberigo de Ĉinio" (Esperanto aracılığıyla Çin'in kurtuluşu) gibi sloganlar kullanılmıştır. Dönemin ileri gelen aydınları da çeşitli dergiler ve topluluklar kurarak yayınlarında Esperanto çevirilere, yazışmalara ve bölümlere yer vermişlerdir. Ayrıca, dil, dönemin önde gelen anarşistleri olan Ba Jin, Li Shizeng ve Liu Shifu gibi isimler arasında da yaygın bir şekilde kullanılmıştır.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra, 1951’de Çin Esperanto Ligi kurulmuş, ancak komünist hükümetin başlangıçta Esperanto'ya desteği sınırlı olmuştur. Yeni Kültür Hareketi sırasında, Esperantistler yabancılarla işbirliği yaptıkları gerekçesiyle tutuklanmış ve hareket ciddi bir darbe almıştır. Yine de, 1963 yılında Çin'de ilk ulusal Esperanto toplantısı düzenlenmiş ve 1964’te çeşitli Esperanto kursları açılmıştır. Esperanto, 1980’lerde Çin’deki en popüler dönemini yaşamış, ancak İngilizcenin eğitim sistemine daha fazla entegre edilmesiyle bu dilin önemi zamanla azalmıştır.

Günümüzde, Zaozhuang Üniversitesi’nde 2018 yılında Esperanto üzerine bir bölüm açılmış, bu bölümde eğitim verilmeye başlanmıştır. 2023 itibarıyla, Çin’deki tek Esperanto bölümü burada yer almakta ve 24 öğrenci kaydını tamamlamıştır. Ancak, Şubat 2023 itibarıyla bu dersi seçen öğrenci sayısının azaldığı gözlemlenmiştir.

Yeni Kültür Hareketi Öncesinde Esperanto ve Çin Anarşizmi

Yirminci yüzyılın başlarında Esperanto’nun Çin’deki yeri çoğunlukla anarşizmle bağlantılıdır. Çin’deki Esperanto hareketi Tokyo ve Paris’te farklı topluluklarda oluşmaya başlamış ve yayınladıkları dergilerle daha büyük bir kitleye ulaşmayı amaçlamışlardır. Bu topluluklar, Esperanto ile anarşizm arasında Çin’de (ve dolayısıyla tüm Doğu Asya’da) güçlü bir ilişkinin varlığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Esperanto ile Anarşizm ilişkisi Batı'da çok daha az gelişmiştir çünkü Batılı anarşistler genellikle dil meselelerine daha az ilgi göstermiştir. Bu fark ayrıca, Anarşizm’in Çin’e nasıl ve hangi bağlamda girdiği, kimlerin bu düşünceye ilgi gösterdiğini de ortaya koymaktadır.

Dünya genelinde Esperanto 19. yüzyılın sonlarına doğru popülerlik kazanmış çeşitli kongreler ve yayınlarla desteklenmiştir. Hiçbir ülkeye ve millete bağlı olmayan bu dil, çeşitli ideolojik gruplar tarafından dünya barışı için araç olarak görülmüş ancak hareket büyüdükçe iç çatışmalarla da sarsılmıştır. Zamenhof, Esperanto’ya yarı-dinsel bir anlam katmaya çalışmış; bazıları ise dili yalnızca nötr bir iletişim aracı olarak değerlendirmiştir. Resmi olarak, Esperantistler farklılıklarını bir kenara bırakarak anlayış ve dünya barışı temelinde uzlaşmış görünseler de hareket içindeki gerilimler devam etmiştir. (Müller ve Benton, 2006, s. 2.)

Sosyalistler ve anarşistler, Esperanto’yu enternasyonalizm ve dünya devrimi için ideal bir araç olarak görmüşlerdir. Bu dil, Batılılara nazaran yabancı ülkelerdeki Çinliler arasında da güçlü destek görmüştür. Esperanto başlangıçta yabancılar tarafından Çin’e getirilmiş ve ilk etapta fazla etkili olmamıştır. Ancak Çin dışında bulunan önde gelen Çinli radikaller Esperanto’yu kendi ideolojileri için coşkuyla benimsemiş ve hem Çin’de hem de yeni dünya düzeninde bu dili benimsetmek için çaba göstermişlerdir. Bunun için çeşitli topluluklar kurup dergiler yayınlamışlardır. Bunlardan en belirgin iki grup Tokyo ve Paris’te faaliyet göstermiş olup ikisi de 1907’de birbirinden bağımsız olarak yayın hayatlarına başlamışlardır.

Yazının devamı için dergi PDF’ine bakınız.